Marketinq planlaşdırılması bütün bizneslər üçün ən önəmli işlərdən biridir. İstənilən bir məhsulun istehsal edilməsi üçün bazar araşdırmasının aparılması vacibdir. Burada əsas olan isə təbii ki, məhsulun qiyməti, keyfiyyəti və buna bənzər digər nüanslardır. Marketinq bir məhsulun istehsala başlanmadan əvvəlki dövründən başlayıb, onun satışı həyata keçirildikdən sonrakı dövrə qədər davam edən bir prosesdir. İstənilən bütün əmtəə və xidmətlər üçün marketinq həyati önəm daşımaqdadır. Məhsulun düzgün tanıtımından tutmuş, onun keyfiyyətinin və yararının insanlara tam və dolğun şəkildə çatdırılmasına qədər hər bir detayını müştərilərə doğru tərzdə tanımaq marka üçün çox önəmlidir. Marketinq planlaşdırılması tamamlandıqdan sonra, ediləcək hər hansı kiçik bir səhv məhsulun zərərinə ola və bununla marka müştəri itirə bilər.
Bunun üçün təqdimat əsas məsələlərdən biridir. İstənilən məhsul və ya bazara çıxarılarkən onun təqdimatı edilməlidir. Təqdimat etməyin bir neçə üsulu mövcuddur:Reklam və bilinirlik artırmaq; İctimaiyyətlə əlaqələr; Satışın inkişaf etdirilməsi; Endirim, müsabiqə və kampaniya və s. Bu üsullardan istifadə edərək məhsul və ya xidmətin təqdimatını doğru hədəf kütləyə çatdırmaq və satış etmək mümkündür.
Bunlarla yanaşı olaraq, həm də bu sıralamada 6 və 7-ci “P”-ləri də görmək mümkündür. Bunlar sırası ilə “Physical Evidence” və “Process”-dir.
Physical Evidence- dilimizə tərcümədə “fiziki şərait” və ya “fiziki imkanlar” kimi mənalarına gəlməkdədir. Fiziki şərait istənilən iş sahəsi üçün olduqca önəmlidir. Fiziki şəraitdən şirkət əməkdaşları önəmli dərəcədə təsirlənməkdədirlər. Fiziki imkanlar artdıqca, şirkət əməkdaşlarında iş görmə istəyi və motivasiyası hər zaman yüksək olmaqdadır. Bunlarla yanaşı, iş şəraiti yaxşı olduqca və ya yaxşılaşdıqca şirkət əməkdaşlarında müştərilərə qarşı da diqqət və qayğı artmaqdadır.
Process-Proseslərin idarə olunması olaraq dilimizə tərcümə oluna bilər. Məhsul və ya xidmətin istehsalı, hazır vəziyyətə gətirilməsi, qiymətləndirilməsi, bazarda yerləşdirilməsi, təşviqat işlərinin aparılması müəyyən dərəcəd tam və dəqiq iş idarəsini tələb etməkdədir. Bəzən bir şirkət və ya müəssisə bir neçə fərqli məhsulun istehsalı və ya xidməti ilə məşğul olur. Bu halda bu proses daha diqqətli şəkildə həyata keçirilməli və izlənilməlidir. Nümunə olaraq, bir restoranda yemə, içmə, uşaqların əyləncəsi üçün məkan və ya park və digər istirahət xidmətləri arasında uyğunluq olarsa, müştərilər tərəfindən razılıqla qarşılanacaqdır. Tam əksi olarsa, bu halda müştərilər aldığı xidmətlərin birində bir gecikmə olsa və ya xoş olmayan bir halla qarşılaşarsa, digər xidmətlər çox yaxşı olsalar belə bu müştəri narazılığına səbəb olacaqdır. Əgər bir şirkət ən az 2 fərqli məhsul istehsal edir və ya xidmət göstərirsə, hər iki sahədə yaxşı nəticəyə nail olmaq üçün çaba göstərməlidir. Çünki bunu hər şirkət alındıra bilmir və bunun tətbiqi üçün iş prosesləri daima izlənilməlidir. Bundan ötrü hər iki iş düzgün qurulmalıdır.
4P NƏDİR? NƏ İŞƏ YARAYIR?
Marketinqin ən məşhur modellərindən biri 4P modelidir. Burada 4P ingiliscə 4 fərqli sözün baş hərflərini bildirir: Product-məhsul; Price-qiymət; Place-məkan; Promotion-təqdimat. 1960-cı illərdə Jerome McCarthy tərəfindən təklif olunan bu model populyarlığını Philip Kotler tərəfindən qazanmışdır. Kotler özünün “Marketinqin əsasları” kitabında 4P-nin hər birinin açıqlamasını verməkdədir. Son dövrlərdə isə 4P-ə əlavələr edilərək bəzi yerlərdə 5P, bəzilərində isə 7P olaraq təqdim olunmaqdadır.1) MƏHSUL
Məhsul-ehtiyac və ya tələblər əsasında istehsal edilən və ya yaradılan şeylərdir. İstehsal edilən və ya yardılan şey məhsul və ya xidmət ola bilər. Bazara yeni məhsul və ya xidmət təklif edilərkən, mütləq şəkildə əvvəlcədən bazar araşdırması edilməlidir. Bazar araşdırmasının ən böyük özəlliyi hansı bazara, hansı ehtiyac və ya tələbə əsasən girildiyini bilmək üçündür. 4P-nin ilk maddəsi olan “məhsul” bazarda daima yenilənməli, özünü inkişaf etdirməlidir. Bu bazarda davamlılıq və rəqabətə dözümlülük baxımından çox əhəmiyyətlidir.2) QİYMƏT
İstehsal prosesi sona yetdikdən sonra bütün xərclər hesabalanaraq məhsul və ya xidmət üçün qiymət hazırlanır. Qiymət təyin olunarkən daha öncədən edilmiş bazar araşdırması diqqətə alınmalıdır. Rəqiblərin hansı şəraitdə, hansı məhsulu, hansı qiymətdən təklif etdiyi mütləq diqqətə alınmalıdır. Qiymət təklifi hazırlanarkən alıcılara təklif edilən məhsul və ya xidmətin hədəf kütləsini öncədən təyin edilməlidir. Əgər hədəf kütləsi maddi vəziyyəti aşağı olan insanlardırsa, o zaman həmin alıcalara yuxarı qiymətdən məhsul təklif edilməməlidir. Çünki belə bir halda bazara çıxarılacaq olan məhsul daha az satılacaq və həmin şirkət zərərə uğrayacaq. Aşağı qiymətli məhsul təklif edilərkən də məhsul üzərindən şirkətin gəliri müəyyən dərəcədə az olacaq. Məhz bu səbəbdəndir ki, məhsul bazara çıxarılmamışdan öncə mütləq bazar araşdırılması edilməlidir.3) MƏKAN
Bazarda satışa çıxarılan məhsul istehlakçılar tərəfindən rahat şəkildə əldə edilə bilməlidir. İnsanlar məhsulu axtardıqları və ya ehtiyacları olduqları anda rahatlığını pozmadan məhsul və ya xidmətə çatmalıdırlar. İstehsal olunan məhsul çox uyğun qiymətə satılsa belə, alıcılar tərəfindən asanlıqla tapılmırsa məhsul satışı az həyata keçiriləcək. Hazırkı dövrdə insanların bir çoxu internetdən məhsul sifariş etsələr belə, yenə də həyatımızda fiziki alış-verişin önəmi dəyişməməkdədir. Məhz bu səbəbdəndir ki, məhsul və ya xidmət təklif edərkən, bu məsələdə məkan diqqətə alınmalıdır.4) TƏQDİMAT
Bazar araşdırması edildi, buna uyğun olaraq məhsul istehsal edildi, məhsulun qiyməti alıcıların bir çoxu üçün uyğun oldu, məkanla bağlı da heç bir narahatlıq yoxdu, bəs məhsul və ya xidmətdən insanlar necə məlumatlı olacaqlar? Bazarda belə bir məhsulun olduğundan insanların necə xəbəri olacaq? Məhsulun keyfiyyət və qiymətinin hər kəs üçün uyğun olduğunu necə biləcəklər?Bunun üçün təqdimat əsas məsələlərdən biridir. İstənilən məhsul və ya bazara çıxarılarkən onun təqdimatı edilməlidir. Təqdimat etməyin bir neçə üsulu mövcuddur:Reklam və bilinirlik artırmaq; İctimaiyyətlə əlaqələr; Satışın inkişaf etdirilməsi; Endirim, müsabiqə və kampaniya və s. Bu üsullardan istifadə edərək məhsul və ya xidmətin təqdimatını doğru hədəf kütləyə çatdırmaq və satış etmək mümkündür.
5P və 7P NƏDİR?
Yuxarıda qeyd olunan 4P ilə yanaşı 5-ci “P” elementi mövcuddur. Bu “People” sözündən əsaslanılaraq yaradılan insanlar deməkdir. İstənilən biznes fəaliyyətindəki uğurda və zərərdə bu faktorun əhəmiyyəti “yox” sayıla bilməz. Şirkət əməkdaşlarının qabiliyyətləri, savadları, geyimləri, dünya görüşləri, biznes davranışları ilə yanaşı, məhsul alan müştərilərin geyimləri, davranışları, görünüşləri və sosial statusları bu məhsul və ya xidmətdən istifadə edən insanlara müsbət və ya mənfi təəssürat göstərməkdədir. Məhz belə təəssüratlar səbəbindən məhsul və ya xidmətlə birinci dəfə tanış olan fərd bu məhsulu almağa davam edib, etməyəcəyinə qərar verəcəkdir.Bunlarla yanaşı olaraq, həm də bu sıralamada 6 və 7-ci “P”-ləri də görmək mümkündür. Bunlar sırası ilə “Physical Evidence” və “Process”-dir.
Physical Evidence- dilimizə tərcümədə “fiziki şərait” və ya “fiziki imkanlar” kimi mənalarına gəlməkdədir. Fiziki şərait istənilən iş sahəsi üçün olduqca önəmlidir. Fiziki şəraitdən şirkət əməkdaşları önəmli dərəcədə təsirlənməkdədirlər. Fiziki imkanlar artdıqca, şirkət əməkdaşlarında iş görmə istəyi və motivasiyası hər zaman yüksək olmaqdadır. Bunlarla yanaşı, iş şəraiti yaxşı olduqca və ya yaxşılaşdıqca şirkət əməkdaşlarında müştərilərə qarşı da diqqət və qayğı artmaqdadır.
Process-Proseslərin idarə olunması olaraq dilimizə tərcümə oluna bilər. Məhsul və ya xidmətin istehsalı, hazır vəziyyətə gətirilməsi, qiymətləndirilməsi, bazarda yerləşdirilməsi, təşviqat işlərinin aparılması müəyyən dərəcəd tam və dəqiq iş idarəsini tələb etməkdədir. Bəzən bir şirkət və ya müəssisə bir neçə fərqli məhsulun istehsalı və ya xidməti ilə məşğul olur. Bu halda bu proses daha diqqətli şəkildə həyata keçirilməli və izlənilməlidir. Nümunə olaraq, bir restoranda yemə, içmə, uşaqların əyləncəsi üçün məkan və ya park və digər istirahət xidmətləri arasında uyğunluq olarsa, müştərilər tərəfindən razılıqla qarşılanacaqdır. Tam əksi olarsa, bu halda müştərilər aldığı xidmətlərin birində bir gecikmə olsa və ya xoş olmayan bir halla qarşılaşarsa, digər xidmətlər çox yaxşı olsalar belə bu müştəri narazılığına səbəb olacaqdır. Əgər bir şirkət ən az 2 fərqli məhsul istehsal edir və ya xidmət göstərirsə, hər iki sahədə yaxşı nəticəyə nail olmaq üçün çaba göstərməlidir. Çünki bunu hər şirkət alındıra bilmir və bunun tətbiqi üçün iş prosesləri daima izlənilməlidir. Bundan ötrü hər iki iş düzgün qurulmalıdır.